Ernstige acute coronavirussen lijken enkele dagen te overleven in afvalwater. Dat staat in een overzichtsstudie die is gepubliceerd door de Europese Commissie. Een conventionele afvalwaterzuivering zou deze virussen slechts gedeeltelijk verwijderen tijdens een pandemie-uitbarsting. Het Nederlandse onderzoeksinstituut KWR Water is niet bij het onderliggende onderzoek betrokken geweest en onderschrijft de conclusies van de onderzoekers niet.
Volgens Gertjan Medema, principal microbiologist bij KWR en wereldwijd gezien als een autoriteit op dit gebied, wordt in de overzichtsstudie van de Commissie verwezen naar een Israëlische studie van vorig jaar. Daarin komen de onderzoekers tot de conclusie dat de gezondheidsrisico’s van Covid-19 via overdracht via het water groter kunnen zijn dan aanvankelijk werd aangenomen en dat afvalwater moet worden beschouwd als een mogelijke route voor overdracht van SARS-CoV-2.
Risico op infectie nog niet bekend
In de overzichtsstudie staat dat de virusdeeltjes enkele dagen besmettelijk kunnen blijven in onbehandeld afvalwater, waarbij de besmettelijkheid wordt beïnvloed door het organische gehalte, de pH en de temperatuur (waarbij koudere temperaturen de besmettelijkheid verlengen). Hoe dit zich vertaalt in het risico op infectie, is echter niet bekend. Toch is deze overlevingstijd volgens de onderzoekers lang genoeg voor infectieuze SARS-CoV-2-deeltjes om rwzi’s te bereiken. Ze schrijven dat conventionele rwzi’s de virusdeeltjes niet volledig verwijderen, vooral niet tijdens de verhoogde virale belasting van een pandemie. Zonder adequate behandeling – bijvoorbeeld desinfectie met chloor – zouden deze deeltjes daarom verder kunnen worden verspreid naar waterlichamen en in aquatische ecosystemen terechtkomen, staat in de overzichtsstudie te lezen.
Willem Koerselmanprijs
Het is al langer bekend dat genetisch materiaal van SARS-CoV-2 (RNA) wordt aangetroffen in rioolwater, want dat stelden Medema en KWR al vast in februari 2020, in de beginfase van de coronapandemie. Medema en zijn team ontvingen op 10 juni 2021 daarvoor de Willem Koerselmanprijs, die jaarlijks wordt uitgereikt aan de KWR-onderzoeker(s) met het meest geciteerde peer reviewed artikel van dat jaar op zijn, haar of hun naam. Hun publicatie, die aan het begin van de pandemie verscheen, werd in 2020 al 49 keer geciteerd. Op basis van hun ontdekking hebben Nederland en ook andere landen inmiddels een ‘vroegdetectiesysteem’ opgezet, dat moet helpen om nieuwe uitbraken van corona op tijd te signaleren en aan te pakken.
Mogelijke transmissieroute?
Het KWR-onderzoek vond dus genetische resten van SARS-CoV-2 in rioolwater, maar de overzichtsstudie die de Europese Commissie nu heeft gepubliceerd, heeft het over infectieuze SARS-CoV-2-deeltjes. De onderzoekers die door de Europese Commissie worden geciteerd, schrijven dat afvalwater een indirecte infectieroute voor coronavirussen kan zijn. ‘Hoewel besmettelijk SARS-CoV niet rechtstreeks in aquatische omgevingen is gevonden, kunnen vergelijkbare virussen in dergelijke omstandigheden overleven en lange afstanden afleggen, wat een potentieel risico aangeeft’, zo staat te lezen in de overzichtsstudie. Het RIVM lijkt vooralsnog niet onder de indruk van die studie: volgens dat instituut speelt water geen rol in de verspreiding van het coronavirus. Dat wordt door de WHO bevestigd, stelt het RIVM.
‘Nergens epidemiologische signalen’
Ook Gertjan Medema onderschrijft de conclusies in de overzichtsstudie niet: “Meerdere onderzoeksgroepen in de wereld hebben gezocht naar infectieuze SARS-CoV-2 in rioolwater en hebben dat niet aangetroffen, ook niet als de SARS-CoV-2 RNA-concentraties in het riool hoog zijn. Er zijn nergens epidemiologische signalen dat contact met water een transmissieroute voor Covid-19 van enige betekenis zou zijn. Het virus wordt heel effectief van persoon tot persoon verspreid. De suggestie die de auteurs wekken – en die dit nieuwsbericht van de Europese Commissie echoot – dat water(hergebruik) en sanitatiesystemen een plaats zouden zijn waar Covid-19-risico optreedt, is onterecht. Er zijn veel andere virussen van het maagdarmkanaal die ‘waterborne’ kunnen zijn en daarom aandacht verdienen van de watersector vanwege hun gezondheidsrisico.”
