Het College van Rijksadviseurs bracht een praktijkgids uit met zes stappen om in projecten, programma’s en bij beleidsontwikkeling te werken vanuit het principe ‘water en bodem sturend’. Doelgroep zijn professionals in het ruimtelijke domein. Die missen volgens het College vaak nog concrete handvatten om water en bodem écht leidend te laten zijn.
Water en bodem écht leidend laten zijn, begint met een fundamenteel andere houding en benadering van ruimtelijke ingrepen, stelt het College van Rijksadviseurs. Uit een inventarisatie van het College van meer dan tachtig projecten over water en bodem blijkt dat de verbindende schakel tussen visie en praktijk ontbreekt in veel gevallen ontbreekt. Zo zijn de ruimtelijke ingrepen in Nederland steeds onafhankelijker geworden van de natuurlijke bodem- watersystemen in de ondergrond.
Protheses
Technische kunstwerken waarmee experts ons land bewoonbaar maakten, zijn in de ogen van het College als het ware protheses, zoals een kunstbeen of gehoorapparaat. Het is heel zinvol dat die hulpmiddelen bestaan, maar ze kunnen niet los van een gezond lichaam functioneren. Als het geen slim verbonden geheel is, kan zo’n prothese het lichaam in de weg gaan zitten.
Droogpompen
Een voorbeeld is het droogpompen van diepe polders in verziltingsgevoelig gebied, waardoor de verzilting toe neemt. Of de strategie van water versneld afvoeren in plaats van vasthouden voor de hoge zandgronden. De hogere delen hebben bij droogte snel watertekorten en de lagergelegen delen bij piekbuien juist wateroverlast. Een ander voorbeeld is het plaatsen van dammen en stormvloedkeringen in Zeeland. Dat leidde tot een verstoorde sedimenthuishouding en ecosysteem.
Aanpak
De sleutel om vanuit het principe ‘water en bodem sturend’ te werken is volgens het College een samenhangende, ontwerpende aanpak met een cyclisch proces van onderzoek, gesprek en ontwerp samen met de betrokkenen in een gebied. Zo verkennen partijen gezamenlijk de complexe opgaven en ontwikkelen zij een gedragen toekomstperspectief.
Ondergrond
Het begint met een goed begrip van de opbouw en het functioneren van de ondergrond. Vervolgens moeten professionals ver en breed vooruit kijken om de verwachte ontwikkelingen van de ondergrond door klimaat verandering, zoals bodemdaling, in beeld te krijgen. Samen met de bijkomende onomkeerbare veranderingen, zogeheten kantelpunten.
Kantelpunten
Denk hierbij bijvoorbeeld aan het vaker of permanent sluiten van de Maeslantkering waardoor vismigratie en scheepvaart worden belemmerd. Of schade aan teelten door droogte of wateroverlast. Daarom adviseert het College om experts op het gebied van water, bodem, civiele techniek, landbouw en natuur te benaderen. Zij zijn vaak goed in staat om de gebiedsspecifieke kantelpunten in beeld te brengen. Of organiseer een aantal expertsessies. Deze sessies geven meestal vrij snel een eerste beeld.
Gebiedskenmerken
De vierde stap is om gebiedskenmerken en ambities voor het gebied te inventariseren. Om water en bodem sturend te laten zijn in een gebied, moeten alle plannen en ambities immers bijdragen aan een overkoepelende benadering. Het is nodig om te weten hoe het gebied in elkaar zit, wat er speelt en hoe plannen elkaar al dan niet kunnen versterken.
Toekomstscenario’s
Vervolgens is het zaak om dit alles te vertalen naar toekomstscenario’s, om de voorgenomen ruimtelijke ingrepen te toetsen op robuustheid. De keuzes van nu hebben implicaties voor toekomstige generaties. Het College van Rijksadviseurs wil dat opties voor de lange termijn open blijven en dat ingrepen tijdelijk, verplaatsbaar of flexibel zijn. Om de juiste beslissingen te nemen, is het dus belangrijk een beeld krijgen van mogelijke toekomsten.
Ontwikkelstrategie
De laatste stap is een ontwikkelstrategie. Die is nodig om met alle onzekerheden om te kunnen gaan, met telkens weer keuzemomenten, anticiperend op komende veranderingen. Het belang is niet het voorspellen van de toekomst, maar om onzekerheden in kaart te brengen en de mogelijkheden daarop te reageren. Zodat uiteindelijk in de besluiten op korte termijn, ook de lange termijn wordt meegenomen.
Praktische visie
De Praktijkgids maakt zijn titel geheel waar, stelt Rob Veenman, Hoogheemraad van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en portefeuillehouder Waterveiligheid en wegen, op LinkedIn. “Een heel nuttige en praktische visie hoe het beleid voor de verre toekomst vorm kan krijgen.”
