“Twee onleefbare dorpen blijven over”, zo kenschetste het VVD-raadslid Sten Nouwens van de gemeente Neerijnen de situatie indien Rijkswaterstaat de geplande hoogwatergeul langs de Waal bij Varik-Heesselt zou realiseren. Varik en Heesselt komen in een dorpspolder te liggen tussen moerassen met muggen en in geval van extreem hoogwater kunnen de dorpelingen geen kant meer op. Nouwens was boos op de betrokken bestuurders omdat ze alternatieve plannen niet serieus nemen.
De verkenningsfase van de hoogwatergeul Varik-Heesselt komt in een eindfase en op de speciaal door de regionale VVD-afdeling belegde informatieavond werd op 29 januari de stand van zaken nog eens doorgenomen. Begin februari maakt de stuurgroep een keuze uit de twee overgebleven varianten – hoogwatergeul of dijkverhoging – en legt die dan voor aan IenW-minister Van Nieuwenhuizen. Zij moet dan in juni besluiten of ze de gekozen variant dan officieel naar voren schuift en in procedure brengt.
Verdeeldheid onder de regionale bestuurders
De informatieavond maakte duidelijk dat er bij de omwonenden nog groot verzet bestaat tegen de ‘badkuip’. Het is hen niet goed duidelijk waarom alternatieve oplossingen worden afgewezen. De omwonenden voelen zich gesterkt in hun opvatting door het feit dat zowel Waterschap Rivierenland als de gemeente Neerijnen het plan voor een hoogwatergeul inmiddels hebben afgewezen. Anders dan de Gedeputeerde Staten van Gelderland, die enkele dagen eerder wél kozen voor de hoogwatergeul. De verdeeldheid onder de regionale bestuurders was op de informatieavond een nog nauwelijks te doorgronden onderwerp van gesprek.
Gevangen tussen de hoogwatergeul en de rivier
VVD-raadslid Nouwens liet weten zich ernstig zorgen te maken over de veiligheid van de 1500 bewoners als die – bij extreem hoogwater op de Waal – gevangen raken in de aan te leggen dorpspolder tussen de hoogwatergeul en de rivier. De zorg van Nouwens gaat dan vooral uit naar plots optredende kwel of een onverwacht optredende verzwakking van een dijk. “De dorpelingen kunnen dan geen kant meer uit. Evacuatie is dan niet meer aan de orde”, stelde Nouwens.
Ingenieur Spaargaren is ook bezorgd
Ook ingenieur Frank Spaargaren ging op dit punt in. Hij gaf op de informatieavond aan dat Nederland een hoogwatergolf al ruim op tijd kan zien aankomen. Daarop kunnen maatregelen worden getroffen, stelde hij. Maar het is veel lastiger te reageren op plots optredende situaties rond de dorpspolder als daar aan beide kanten enorme watermassa’s voorbijstromen. Die zie je misschien maar een uur voordat het echt mis gaat aankomen, waarschuwde de waterbouwkundig ingenieur. Spaargaren wees op de unieke kenmerken van de geplande hoogwatergeul bij Varik-Heesselt, die vaak wordt vergeleken met de bestaande hoogwatergeulen bij Nijmegen (ook Waal) en Veessen-Wapenvelt (IJssel). Bij Varik-Heesselt gaat het om een onvergelijkbare hoeveelheid rivierwater dat door de geul moet gaan stromen, zo zei hij. Qua omvang gaat het volgens hem dan om 1,5 maal de afvoer van de IJssel. Bovendien gaat een vergelijking niet op omdat er twee dorpskernen in een kom komen te liggen, tussen de geul en de rivier. Bij de hoogwatergeul in Veessen-Wapenveld gaat het vooral om verspreide boerderijen.
Lager of hoger beschermingsniveau?
Spaargaren vond het onvoorstelbaar dat het veiligheidsrisico voor deze bewoners wordt verhoogd, terwijl het landelijke beleid met meerlaagsveiligheid juist een verlaging beoogt. Formeel gezien gaat de bestuursgroep waarin de lokale bestuurders zijn vertegenwoordigd, ervan uit dat de bewoners een hoger beschermingsniveau krijgen. Dat bleek in december uit hun beantwoording van vragen van de gemeenteraad van Neerijnen. De bewoners van de dorpspolder moeten een bescherming krijgen van 1 op 30.000, een normklasse hoger dan de voor een reguliere dijk in dit gebied gebruikelijke 1 op 10.000. De twee geplande hoogwaterbruggen voor een eventuele evacuatie spelen een belangrijke rol bij de verlaging van het overstromingsrisico. Gevaarlijke situaties als gevolg van kwel worden uitgesloten, zo luidde het antwoord aan de gemeenteraad. Als argument daarvoor wordt aangehaald dat ‘een inschatting op basis van een globale analytische benadering is dat de gemiddelde kwel in de dorpspolder kleiner dan 100 mm/dag zal blijven bij een maatgevende rivierstand en een situatie met het opbarsten van de kleilaag’. Spaargaren haalde aan dat als het onverhoopt toch mis gaat met die kweldruk of de stabiliteit van de dijken rond de dorpspolder, de situatie zo snel kan veranderen dat bewoners te weinig tijd hebben om een goed heenkomen te zoeken.
Ook peilverlaging blijft punt van discussie
Een andere terugkerend element in het debat over de hoogwatergeul is de peilverlaging. De veiligheid langs een rivier kan worden vergroot door de dijken hoger en breder te maken, maar ook door de rivier meer ruimte te geven, zodat bij hoogwater het peil minder hoog wordt. Dit laatste betreft vooral maatregelen die als voordeel hebben dat bovenstrooms de dijken minder hoog hoeven te worden gemaakt. In het debat rond de hoogwatergeul Varik-Heesselt spitst zich dat toe op de voorstanders van de geul in Tiel – die dan zelf een minder hoge Waaldijk kunnen krijgen – tegenover de bewoners van Varik en Heesselt, die daardoor in de ‘badkuip’ komen te wonen. Laatstgenoemden zien daarom liever dat de dijken worden verzwaard.
Deze discussies speelden ook bij de voorbereiding en uitvoering van de Ruimte voor de Rivier-projecten. Maar toen ging het om een samenhangend pakket van maatregelen en de lokaal ‘gedupeerden’ van peilverlagende maatregelen, zoals nevengeulen, waren gevoelig voor het belang van het gehele riviersysteem. De hoogwatergeul bij Varik-Heesselt is echter een stand-alone rivierverruimingsproject en mist die samenhang. Daarom werd op de informatieavond ook gesproken over de pas in 2019 verwachte visie op een nieuw integraal rivierenplan. Het voorstel was om de hoogwatergeul zolang maar in de ijskast te zetten. Voor Waterschap Rivierenland was dat precies de reden om te kiezen voor dijkversterking. Niet zozeer omdat ze tegen de hoogwatergeul zijn, maar omdat ze bang zijn voor allerlei vertragingen. De Waaldijken bij Varik en Heesselt voldoen niet aan de huidige risiconormering en er moet dus snel iets gebeuren. Het waterschap acht dijkversterking sneller haalbaar.
Spannend Kamerdebat
Tweede Kamerlid Remco Dijkstra (VVD) stak de verontruste bewoners een hart onder de riem. Laat het uiteindelijke besluit over aan de Tweede Kamer die het plan op een nationaal niveau zal bekijken, stelde hij voor. Dijkstra riep de bewoners op alle Tweede Kamerleden uit te nodigen voor een bezoek, om de situatie met eigen te komen bekijken. Hij vertrouwt erop dat de Kamer een goede landelijk politieke afweging kan maken als minister Van Nieuwenhuizen het door haar gekozen plan aan de Kamer voorlegt. Het zal een spannend Kamerdebat opleveren, dat heel sterk zal lijken op het slotdebat over de PKB Ruimte voor de Rivier in 2005, toen de Kamer een besluit moest nemen over de hoogwatergeul bij Nijmegen, waar toen vijftig woningen gesloopt moesten worden. De Kamer offerde uiteindelijk die woningen op, voor het nationale belang van een betere bescherming van vier miljoen bewoners in het hele rivierengebied.
