’Voor mij als geograaf is dit geweldig werk’ – Lia Roefs

Het nieuwe college van Gedeputeerde Staten was nog maar enkele dagen geïnstalleerd toen de Geul als een kolkende watermassa door het centrum van Valkenbrug stroomde. PvdA’er Lia Roefs, in 1980 afgestudeerd in de sociale geografie, had als gedeputeerde de portefeuille Wonen, Water, Ruimte en Landbouw gekregen en had nog geen enkel idee dat een turbulent waterdossier haar twee jaar lang heel intensief bezig zou houden. “De omvang van de ramp drong echt goed door toen we hoorden dat in België en Duitsland slachtoffers waren gevallen. In eerste instantie ging het om het crisisbeheer”, herinnert Roefs zich die eerste dagen na de nacht van 14 op 15 juli 2021. Op het gouvernement in Maastricht werd snel een crisisteam opgericht, dat onder leiding stond van de toenmalige gouverneur Johan Remkes. Nu bijna twee jaar later, kijkt ze in een interview met WaterForum terug op de inzet van de provincie om herhaling te voorkomen.

Onverwacht

“Ik ben lang wethouder geweest in Bergen aan de Maas, halverwege Venlo en Nijmegen. Daar weet je wat je kunt verwachten als bij Maastricht een bepaalde waterstand is bereikt. Maar dit kwam helemaal onverwacht. De enorme watermassa en de krachtige afvoer uit het Heuvelland. Dat had niemand zien aankomen.” Eenvoudige waterbouwkundige maatregelen om herhaling te voorkomen, bleken al snel ontoereikend te zijn. De echte oplossingen liggen in het Zuid-Limburgse landschap. In de ruimtelijke ordening. De portefeuille van Lia Roefs. Uiteindelijk boden het Nationale Programma Landelijk Gebied (NPLG) en het beginsel water-bodem-sturend haar de handvatten om grip te krijgen op die landschappelijke aspecten. De eerste tranche van maatregelen wordt binnenkort bekendgemaakt.

Lia Roefs: “Oei, dus dit staat ons te wachten. De komende twee jaar hoef ik als gedeputeerde niet meer te kijken wat prioriteit heeft.”

Crisisbeheer

“Direct na die rampnacht ben ik zelf gaan kijken en ben ik onder meer ter plekke voorgelicht over de evacuatie van het zorgcentrum Valkenheim. Bewoners werden door hulpverleners naar Duitsland gebracht. Sommige demente bewoners herleefden vroegere tijden, wat traumatisch was. Al snel ging het over hun terugkeer en de vraag of hun tehuis wel op dezelfde plek kon worden herbouwd.”

Lia Roefs zag haar waterdossier snel uitgroeien. Als verantwoordelijke voor de ruimtelijke ordening en het provinciale waterbeheer was ze nauw betrokken bij de zoektocht naar antwoorden en oplossingen. “Oei, dus dit staat ons te wachten, realiseerde ik me. De komende twee jaar hoef ik als gedeputeerde niet meer te kijken wat prioriteit heeft.”

Naar Den Haag

Ongeduldig

Toch zou het nog tot december 2022 duren voordat de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater met een eindadvies kwam. Volgens Roefs heeft het Haagse spoor de aanpak in Limburg niet opgehouden. “Deltares heeft intussen een analyse gemaakt van de drie beeksystemen die op de Maas afvoeren. En als Limburgse overheden zijn we aan de slag gegaan met het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg. Een speciaal opgerichte actietafel ziet toe op de gezamenlijke uitvoering. Onder mijn voorzitterschap is gewerkt aan een langetermijnvisie en eerste tranche concrete maatregelen.”

Het knaagt aan Lia Roefs dat bewoners ongeduldig zijn geworden. “Ik snap dat het gevoel is ontstaan dat er niets gebeurt en het allemaal zo lang duurt. Als regionale overheden hebben we eerst samen goed gekeken of we de juiste maatregelen voor ogen hebben. We willen voorkomen dat we met maatregelen starten en later ontdekken dat er iets groters nodig is.”

Vele voetbalvelden

De zoektocht naar oplossingen om herhaling te voorkomen, leidde al snel naar de bovenstroomse gebieden. Onderzoekers van Deltares hadden al snel berekend dat voor het bergen van de watermassa die via de Geul was afgestroomd, een oppervlakte nodig zou zijn ter grootte van maar liefst 1400 voetbalvelden. Zoveel ruimte is er niet in de beekdalen.

Dat verschoof de aandacht naar het combineren van maatregelen en het bovenstrooms vasthouden van zoveel mogelijk regenwater. In de haarvaten van de beken, langs de hellingen en op de hooggelegen plateaus. Het vergoten van de sponswerking van het landschap daar, kan benedenstrooms de piekafvoer aanzienlijk verminderen. Waterschap Limburg was daar al langer mee bezig, maar nu kan Lia Roefs dat met het provinciale RO-beleid extra ondersteunen. Bij besprekingen over de invulling van het Limburgse Programma Landelijk Gebied kan ze rekening houden met die sponswerking in het landschap. “Het Geuldal heeft 70 procent van al het regenwater vastgehouden en slechts 30 procent is tot afstroming gekomen, zo blijkt uit de watersysteemanalyse van Deltares. Het is belangrijk dat we dat bergende vermogen in ieder geval vasthouden.”

Dilemma’s Lia Roefs

Roefs geeft een voorbeeld van een dilemma waar ze dan tegenaan loopt: “Onderdeel van het gebiedsplan is de stikstofreductie, maar voor de veehouders in het gebied betekent dat dat ze minder dieren mogen houden. Ze overwegen daarom over te stappen op akkerbouw. Dat zou betekenen dat we grasland verliezen en dat hebben we nu juist nodig voor die sponswerking. Gelukkig heb ik ook landbouw in mijn portefeuille en kan ik het agrarisch natuurbeheer stimuleren. Daarmee kunnen we de veehouders financieel compenseren. We hebben die veehouders en hun grasvelden keihard nodig. Alles grijpt op elkaar in. Daarom is het zo’n mooie portefeuille.”

Lia Roefs heeft meer van dit soort voorbeelden, maar dan samen met collega-portefeuillehouders: “Neem de bossenstrategie. Het planten van extra bomen kan prima samengaan met mijn opgave om de graften (niveauverschillen die door menselijke ingreep in het landschap zijn ontstaan, red.) te herstellen, die op hellingen het afstromen van regenwater kunnen verminderen. Ook de Kaderrichtlijn Water helpt. Voor het verbeteren van de waterkwaliteit willen we oevers vrijhouden. Daarmee houden we ze ook vrij van bebouwing.”

Basiskaarten

Voor Lia Roefs komt het beginsel water-bodem-sturend als een geschenk uit de hemel. “De Staten hebben dit omarmd en daarmee is de water-bodemkaart, als basis, onderliggend geworden. Daar zijn geen compromissen over mogelijk. Dat geldt ook voor de dalen en de hellingbossen. We hebben deze puzzel het Panorama Zuid-Limburg genoemd. Daarbovenop komen de andere kaarten en zo kunnen we voorkomen dat we de uitloopgebieden van de beeksystemen helemaal gaan volbouwen. Voor mij als geograaf is dit geweldig werk.”

Niet alles te voorkomen volgens Lia Roefs

Volgens Roefs is inmiddels doorgedrongen dat wateroverlast niet helemaal voorkomen kan worden. Het uitgangspunt voor het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg is: waterveiligheid moet conform normering worden geboden, wateroverlast is niet altijd te voorkomen. De beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater gaat uit van meerlaagse veiligheid (beschermen, aangepast bouwen en evacuatie) waaraan nu ook schadeherstel en zelfredzaamheid zijn toegevoegd.

Het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg neemt deze aanbeveling over en combineert watermaatregelen met ruimtelijke ordening (water en bodem sturend) en communicatie. De regietafel heeft de eerste tranche maatregelen uitgewerkt en de uitvoering kan nu snel starten. Lia Roefs gaat ervan uit dat het hele programma nog 10 tot 15 jaar gaat lopen. Nog niet alles is uitgewerkt. “Voor Valkenburg weten we het nog niet. Een 3,5 meter hoge kademuur gaat het niet worden. Er moeten dus combinaties van andere maatregelen worden gevonden voor Valkenburg, maar hoe en wat weten we nog niet.”

Lia Roefs heeft alle vertrouwen

Inmiddels naderen de provinciale verkiezingen en loopt de tweejarige bestuurstermijn van Lia Roefs af. Ze gaat met pensioen. Wat is haar boodschap voor haar opvolger? “Er gaat nu echt iets gebeuren. Daar hebben we met het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg twee jaar naartoe gewerkt. Daar moeten de nieuwe Staten niet meer aan rommelen.” Roefs heeft daar alle vertrouwen in. “Over water is iedereen het snel eens.”