De Unie van Waterschappen steunt een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) van farmaceutische bedrijven voor medicijnen. Zo’n UPV bestaat in Nederland nog niet. Eind oktober komt de Commissie met het voorstel voor de herziene Richtlijn stedelijk afvalwater en de Richtlijn prioritaire stoffen. Die bevatten mogelijk voorstellen voor een UPV voor de farmaceutische industrie. “Een UPV maakt duidelijk dat de producenten van stoffen medeverantwoordelijk zijn voor het weer verwijderen van die stoffen” stelt Michaël Bentvelsen, beleidsadviseur water bij de Unie van Waterschappen.
Door het huidige beleid rondom ongebruikte medicijnen komt bijna een kwart ervan in het oppervlaktewater terecht. Dat gebeurt via ontlasting en urine, door het afspoelen na gebruik op de huid en door het wegspoelen van oude medicijnen via de gootsteen. Ziekenhuizen en apotheken die zelf medicijnen maken zijn eveneens een belangrijke bron.
Hierbij gaat het jaarlijks om 509 van de 2.272 ton, becijferde het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau in een casestudie uit 2021. Daarvan kunnen de rwzi’s zo’n 190 ton niet goed verwijderen. Dit water komt dus na de zuivering in het riool alsnog in het oppervlaktewater terecht. Daar zijn de medicijnresten een risico voor de dieren en planten die in het oppervlaktewater leven. Het PBL en het CPB keken in de casestudie onder meer naar de mogelijkheid om een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid in te voeren voor medicijnen.
Verantwoordelijk maken
Zo’n UPV kan volgens de organisaties helpen door de producenten en importeurs van medicijnen verantwoordelijk te maken voor inzameling en correcte verwerking van ongebruikte medicijnen. De resten ervan komen immers terecht in drinkwater of in oppervlaktewater waar agrariërs landbouwgrond mee irrigeren. Daarnaast kunnen mensen ongewenst medicijnresten binnenkrijgen via dieren, zoals vissen en gevogelte, die medicijnen binnenkrijgen en opslaan in hun lichaam. De gezondheidseffecten kunnen groot zijn, stellen het PBL en het CPB.
Herziening richtlijn stedelijk afvalwater
Er bestaan vooralsnog geen Europese normen voor medicijnresten in oppervlaktewater. Daar komt wellicht verandering in bij de herziening van de Richtlijn stedelijk afvalwater en de Richtlijn prioritaire stoffen die eind oktober op de rol staan. De Europese Commissie komt volgens Michaël Bentvelsen, beleidsadviseur waterkwaliteit bij de Unie van Waterschappen, mogelijk met voorstellen met normen voor veelgebruikte medicijnen, zoals diclofenac, ibuprofen en anticonceptiemiddelen. Lidstaten kunnen daar vervolgens op reageren.
Verantwoordelijkheid uitbreiden
Daarnaast overweegt de Europese Commissie volgens hem om een UPV voor de farmaceutische industrie in te voeren. Hierbij zijn de producenten niet alleen verantwoordelijk voor de producten die zij op de markt brengen, maar ook voor inname, recycling en hergebruik of enige andere vorm van afvalverwerking. Kortom: de verantwoordelijkheid van de producent wordt letterlijk uitgebreid. Ook op andere gebieden worden stappen gezet met het uitbreiden van de UPV, bijvoorbeeld bij plastics, om de prikkel bij de industrie te leggen.
De vervuiler betaalt
De Unie van Waterschappen vindt dat farmaceutische bedrijven verantwoordelijk moeten zijn voor het opruimen van de medicijnresten die in het milieu terechtkomen. “Het principe van de vervuiler betaalt”, zegt Bentvelsen. Daarom maakt de Unie van Waterschappen samen met de Europese koepel European Federation of National Associations of Water Services (EurEau)zich hier sterk voor in Brussel. Hij wijst erop dat er voor andere producten, zoals autobanden en witgoed, al een UPV bestaat.
Zuiveringsheffing
Zuiveringsbeheerders in verschillende Europese landen hebben volgens hem moeite om de medicijnresten uit afvalwater te verwijderen. De Nederlandse waterschappen zitten in een luxueuze positie omdat we in Nederland een zuiveringsheffing hebben. “Wij kunnen de belasting verhogen om extra zuiveringsstappen, zoals actief kool, ozon en UV, in te zetten. Dat is in veel Europese landen niet het geval. Ook daarom stellen we ons solidair op en pleiten we voor een UPV.”
Ziekenhuizen
Het PBL en het CPB wijzen in de casestudie ook op de mogelijkheid dat ziekenhuizen zelf hun afvalwater zuiveren voordat ze het op het riool afvoeren. Dat kan bijvoorbeeld met een Pharmafilter die al bij meerdere ziekenhuizen is geïnstalleerd. De Unie van Waterschappen staat hier positief tegenover, stelt Bentvelsen. Maar de meeste medicijnresten die waterschappen op de rwzi’s moeten verwijderen, komen via de ontlasting en urine en door het wegspoelen van oude medicijnen via de gootsteen.
Plaszakken
De Unie van Waterschappen werkt daarom mee aan de door het Ministerie van I&W opgezette Ketenaanpak Medicijnresten uit Water. Farmaceuten, geneesmiddelenbureaus, artsen en apothekers werken hierin samen met het ministerie van IenW aan het oplossen van de problematiek. Zij kunnen hun patiënten vertellen hoe schadelijk het is om overgebleven medicijnen door de gootsteen of het toilet te spoelen, en ze adviseren ze terug te brengen naar de apotheek. En vanuit de Green Deal Duurzame Zorg werken tientallen zorgpartijen aan duurzaamheid. Zij doen bijvoorbeeld een proef met plaszakken. Daarin plassen patiënten gedurende de 24 uur nadat ze röntgencontrastvloeistof hebben geslikt. Die plaszakken kunnen bij het grijze afval. “Wij vinden deze ketensamenwerking erg belangrijk. Daarom blijven wij graag een bijdrage leveren aan het oplossen van de problematiek”, aldus Bentvelsen.
 van farmaceutische bedrijven voor medicijnresten){kind=link}