Steden hebben voldoende water nodig voor de aanleg van meer bomen. Die zijn essentieel voor de hittebestendigheid van steden. Bomen zorgen met hun schaduw voor koele plekken en verdamping. Dat blijkt uit rapport ‘De hittebestendige stad’ dat op 25 mei is aangeboden aan Deltacommissaris Peter Glas.
De Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie (Deltaprogramma, 2014) beoogt dat Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten samen zorgen dat Nederland in 2050 zo klimaatbestendig mogelijk is ingericht. Gemeenten, waterschappen en provincies zijn relatief ver met thema’s als overstromingsrisico’s en wateroverlast, iets minder ver met droogte en het minst ver met het thema hittestress, blijkt uit een onderzoek van het PBL in 2016.
Steden hittebestendig maken
Daarom onderzochten de Hogeschool van Amsterdam (Onderzoeksprogramma Urban Technology), Hanzehogeschool Groningen, Wageningen Environmental Research en Tauw de afgelopen twee jaar hoe gemeenten steden het beste hittebestendig kunnen maken. Samen met tien gemeenten en twee gemeentelijke samenwerkingsverbanden (RIVUS en BUCH) vormden ze het consortium De Hittebestendige Stad.
“Het eerste deel van het rapport helpt gemeenten inzicht te krijgen in de hitteopgave in de stad. Een handig hulpmiddel daarbij zijn hittekaarten. Daarnaast hebben wij een interactieve mindmap ontwikkeld”, vertelt dr. ir Jeroen Kluck, lector Water in en om de Stad aan de Hogeschool van Amsterdam (HvA). “Daarmee geven we gemeenten een overzicht van de hitte-uitdagingen waarvoor ze staan. De mindmap toont de gevolgen van extreme hitte in het gebouwde gebied en welke maatregelen kunnen helpen. Deze kennis was er nog niet.”
Overzicht hittemaatregelen en richtlijnen
Vervolgens gaat het rapport in op hittemaatregelen. “Een overzicht van maatregelen staat in de EfFact checker”, vertelt Kluck. “Daarin geven we advies over welke maatregelen werken en hoeveel verkoeling ze bieden. Dit inzicht over de effectiviteit van diverse hittemaatregelen wordt als erg nuttig ervaren door gemeenten en ontwerpers. Tenslotte hebben we drie specifieke ontwerprichtlijnen gevormd, die voor iedere gemeente duidelijk, bruikbaar en meetbaar zijn:
• Afstand tot koelte: iedere woning voldoende dicht bij een koele plek
• Percentage schaduw op hoofdroutes en in buurten: voldoende schaduw op belangrijke looproutes en in buurten
• Percentage groen per buurt: voldoende groen om de gemiddelde luchtttemperatuur te beperken
Bomen het meest effectief voor overdag
Uit het onderzoek blijkt dat voor overdag het verlagen van de gevoelstemperatuur vooral schaduw nodig is. Bomen planten is de effectiefste manier om koele plekken in de stad te creëren. “Eigenlijk zou binnen een 300 meter van elke woning een pleintje met bomen moeten liggen”, zegt Kluck. In de schaduw is de gevoelstemperatuur al snel 15 graden lager. De richtlijn voor de afstand tot koelte en die voor schaduw zijn gericht op het beperken van de gevoelstemperatuur.
Verdamping effectiefste maatregel
Uit het onderzoek blijkt verder dat om stadsbreed de luchttemperatuur te verlagen verdamping de effectiefste maatregel is. Dat kan door veel meer groen en water aan te leggen. Grachten en vijvers zijn over het algemeen geen effectieve verkoelende maatregelen. Ze verlagen de lucht- of de gevoelstemperatuur maar in geringe mate. Op lokale schaal kunnen fonteinen en vernevelingsinstallaties de luchttemperatuur merkbaar verlagen. Daarnaast biedt de omgeving rond stedelijke waterelementen vaak de gelegenheid om een verkoelende groene, schaduwrijke omgeving met bomen te creëren of de natuurlijke ventilatie te vergroten.