Jos Bouwman, Royal HaskoningDHV: “Heroverweeg de mogelijkheid om de waterkringloop te sluiten”

Halverwege de jaren negentig ontwikkelde Royal HaskoningDHV samen met Novum al een waterscan waarmee ze de mogelijkheden voor hergebruik en waterreductie in kaart konden brengen. Kwam het thema daarmee definitief op de kaart?
“We hebben destijds een aantal pilots gedraaid bij een tiental bedrijven, waarbij we aardig aan het licht konden brengen waar waterbesparingen mogelijk waren. Dat was voor die tijd vrij nieuw. Toch ebde de belangstelling voor het thema nadien weer wat weg. Zeker omdat duidelijk was dat er niet altijd een kostenbesparing te halen viel.” 
De financiële prikkel ontbrak?
“Ja, exact. Hoewel dat deels berust op een misverstand. Er wordt al snel gedacht dat water in Nederland zo goedkoop is dat een besparing daarop nauwelijks iets kan opleveren. Een kuub water kost misschien anderhalve euro, dus dat schiet als besparing niet op. Maar dan vergeet men dat je met dat water ook andere kosten weggooit. In het water zit warmte, energie, grondstoffen die je goed zou kunnen hergebruiken. Terwijl het weggooien van dat water geld kost: de zuivering, de verontreinigingsheffing.”
Ondanks dat misverstand waren er bedrijven die er wel voor gingen. . .
“Zeker, al zijn de voorlopers vooral bezig geweest met de zogenaamde quick wins. Er was op een aantal plekken heel makkelijk een grote besparing te halen. Wat ook meespeelde was dat Nederlandse en Europese regelgeving bedrijven aanzette tot het nader bekijken van hun productieprocessen. Daarbij kwamen sommige bedrijven al snel ook op waterbesparing uit. En dan zijn er multinationals die een environmental mission statement hebben opgesteld. Zij rekenen het tot hun verantwoordelijkheid iets te doen aan mondiale waterproblemen en ze willen de buitenwereld laten zien dat ze op een groene manier, milieuvriendelijk bezig zijn. Dat is een voorbeeld van waterhergebruik vanuit luxe in plaats van vanuit noodzaak.” 
Hoe ziet u de rol van Nederland in het efficiëntere gebruik en hergebruik van water in de industrie? 
“De kennis van Nederland op het vlak van waterhergebruik en waterreductie wordt graag ingezet. Zo zijn wij als Nederlandse consultants door de Wereldbank ingehuurd voor een project in Oost-Europa en Centraal-Azië. Wat je in die landen veel tegenkomt is een enorm verschil tussen de productiefaciliteit en de waterprocessen daarbuiten. Zo bezochten we twee kippenslachterijen in Kazachstan en Oekraïne. Je treft dan een ontzettend moderne productiefaciliteit, opgebouwd met Nederlandse technologie en apparatuur. Alles erop en eraan: energiezuinig en waterefficiënt. Maar kijk je naar alles daaromheen, de utilities als de warmteproductie, afvalwaterzuivering, de wateraanlevering uit bronnen, dan tref je een Oost-Europees rommeltje.
Een leerfabriek in Bosnië gaf datzelfde beeld. Een prachtige, moderne fabriek waar de lederen bekleding voor BMW gemaakt wordt met buiten een totaal verpieterde waterzuivering. Daar wordt dan heel veel verspild.” 
Waren er los van de omstandigheden buiten de fabrieken wel mogelijkheden voor nog efficiënter gebruik of hergebruik?
“Zeker. Zo hebben we de leerfabriek gewezen op een aantal deelprocessen waar grondstoffen gemakkelijk uit te halen waren. Neem de haren van de huiden, die barsten van de eiwitten waar je proteïnes uit kunt halen voor hondenvoer en dergelijke. Bovendien hou je dan na de scheiding water over van voldoende kwaliteit om elders in het proces te hergebruiken.” 
Tijdens uw presentatie op Aqua Nederland Vakbeurs bespreekt u dit soort voorbeelden van over de grens. Blijkt uit die voorbeelden ook de noodzaak om op die manier met de waterkringloop om te gaan?
“Een mooi voorbeeld in dat verband is de papierfabriek in Turkije die we onder de loep namen. Die stond aan de rivier en om het bedrijf heen werd het ene na het andere bedrijf gevestigd. Er begon echt waterschaarste te ontstaan. Die papierfabriek heeft zichzelf opgelegd, en is daar bijna in geslaagd, om de hele waterkringloop te sluiten. Dat wil zeggen dat zij al hun afvalwaterstoffen opconcentreren en dat concentraat in het papier verwerken. 
Ook een zuivelfabriek in Saoedi-Arabië nam de waterkringloop onder de loep omdat men niet verzekerd was van een continue aanvoer van een goede kwaliteit water. Het bleek voor een groot deel mogelijk om het spoelwater dat voor de machinerie wordt gebruikt op te werken en alsnog  te hergebruiken in productieproces. Daarmee komt de productie niet langer in het gevaar door het feit dat er een dag of twee dagen geen water aangevoerd wordt.”
U kijkt in veel bedrijven rond. Welke innovatieve oplossingen springen er voor uzelf uit?
“Voor mijzelf is dat nog altijd dat wij een aantal jaren terug in een hele mooie studie op papier hebben kunnen laten zien dat het ook in de semiconductor industrie mogelijk is de hele waterkringloop te sluiten. Waterhergebruik is daar heel erg kritisch omdat er gewerkt wordt met kostbare wafers vol chips die door één verkeerd atoom in het water stuk kunnen gaan. De kwaliteit van het water waarmee je je product afspoelt moet absoluut vrij zijn van dat atoom. We hebben kunnen aantonen dat het technologisch wel degelijk mogelijk is om dat te doen. Kostentechnisch was het niet altijd even haalbaar, maar technisch kon het. 
Dat is wat mij betreft qua techniek en technologie toch wel het mooiste voorbeeld. Maar sinds die studie heeft de tijd niet stilgestaan. Technieken schrijden voort. Het wordt allemaal nog beter en vaak relatief goedkoper. Dat maakt dat compleet hergebruik steeds realistischer wordt.”
De kostendrempel wordt lager?
“Ja, het wordt allemaal steeds meer haalbaar. Wat tien jaar geleden uit een onderzoek kwam als interessant maar niet haalbaar vanwege de kosten, kan inmiddels misschien wel de moeite waard zijn. Ik denk dat het heel zinvol kan zijn om nog eens opnieuw te heroverwegen of het sluiten van de waterkringloop de moeite waard is. Zo is de membraantechniek inmiddels sterk verbeterd. We zijn beter in staat om membranen langdurig aan de praat te houden zonder dat ze vervuilen en verstoppen. Dat betekent dat de investeringen en de vervangingskosten beduidend lager zijn dan in het verleden.”
Verwacht u een nieuwe hausse aan belangstelling voor hergebruik van water in de industrie?
“Ik denk dat binnen de Nederlandse grenzen de mogelijkheden beperkter zijn dan in het buitenland en met name verre buitenlanden. Wij zijn al vijftien, twintig jaar geleden begonnen met het onderzoeken van de mogelijkheden. In Oost-Europa en West-Azië zagen we dat het nog in de kinderschoenen staat. Daar is makkelijker winst te halen met waterbesparing.”
Er hangt daar meer laaghangend fruit dus. Is er in Nederland naast milieuwinst toch ook nog winst in harde euro’s te halen?
“Dat laatste blijft in discussiepunt. Ik wil geen nee zeggen. Ik vermoed dat er ook in Nederland nog genoeg bedrijven zijn waar nog wel laaghangend fruit is. En ik denk dat dat fruit door de nieuwe technologieën en ontwikkelingen nog weer wat lager is komen te hangen. Dus nogmaals: wie tien jaar terug dacht dat het alleen maar geld kost en niets oplevert, raad ik aan dat nog eens te heroverwegen.”
Tijdens de Aqua Nederland Vakbeurs in Gorinchem op 17, 18 en 19 maart organiseren NWP, Water Alliance en EnvAqua de Nationale Watertechnologie Week 2015 met als thema ‘De waarde van water, nu en in de toekomst’. In de aanloop daartoe spreekt Waterforum elke week met een van de sprekers in dit kennisprogramma. Jos Bouwman verzorgt op  17 maart de presentatie ‘Waterhergebruik in de industrie- de mogelijkheden en stand van zaken in Europa.