Alle heemraden in het dagelijks bestuur van waterschap Hollandse Delta zijn afgetreden na een vernietigend rapport over de bestuurscultuur en bestuurskracht. De Verenigde Vergadering van het waterschap heeft oud-burgemeester Peter van der Velden opdracht gegeven te verkennen welke oplossingen of maatregelen er mogelijk zijn. Voorlopig vormt dijkgraaf Jan Bonjer in zijn eentje het dagelijks bestuur.
Het rommelt al veel langer in het bestuur van Hollandse Delta en verschillende mensen hebben hun tanden inmiddels stukgebeten op de bestuurscultuur. Het kwam duidelijk aan de oppervlakte in februari 2019, toen de toenmalige dijkgraaf Ingrid de Bondt opstapte, anderhalf jaar nadat zij bij het waterschap aan de slag ging. Ingewijden zagen dat destijds als een gevolg van de botsing tussen de vernieuwingsplannen van de dijkgraaf en de behoudende cultuur binnen het waterschap. In haar ontslagbrief gaf De Bondt aan dat er forse maatregelen nodig zijn om van Hollandse Delta een ‘dynamische, veilige en toekomstgerichte organisatie te maken’.
Verbetering noodzakelijk
Sinds het aantreden van dijkgraaf Jan Bonjer in mei vorig jaar, is het bestuur van waterschap Hollandse Delta in gesprek over een strategisch bestuurlijk verbetertraject. Tijdens verschillende bijeenkomsten constateerden de fracties onder meer dat een verbetering van de interne bestuurlijke verhoudingen noodzakelijk is. Daarom besloot de Verenigde Vergadering (VV) in december 2020 een onderzoek uit te laten voeren naar de mogelijkheden om de bestuurscultuur te verbeteren en de bestuurskracht te versterken. Dat onderzoek is uitgevoerd door bestuurs- en organisatieadviseur Hans Andersson en in een extra vergadering op 11 maart gepresenteerd aan de VV.
Onwerkbare situatie
De conclusies van het onderzoek liegen er niet om. Andersson stelde onder meer vast dat er meer en meer een onwerkbare situatie was ontstaan binnen het college van dijkgraaf en heemraden. Ook signaleerde hij een verziekte bestuurscultuur tussen college en VV en binnen de VV, die al een lange voorgeschiedenis heeft. Andersson adviseerde de VV daarom een interim-college aan te stellen, dat in een gedepolariseerde en zakelijke sfeer onder leiding van de dijkgraaf de resterende zittingsperiode van het bestuur gaat werken aan eerder geformuleerde verbetersporen.
Externe heemraden
“In feite legde hij ons de keuze voor: of nog twee jaar doormodderen tot de volgende waterschapsverkiezingen, of nu resoluut afbreken”, zegt Fokke van Zeijl, fractievoorzitter van de Algemene Waterschapspartij in de Verenigde Vergadering. “Ik neem aan dat we snel op zoek gaan naar externe heemraden die de zittingsperiode gaan afmaken. In de VV zullen we de komende twee jaar wel de handen vol hebben aan het verbeteren van de sfeer en de verhoudingen.” Van Zeijl benadrukt dat de bestuurscrisis zeker niet de schuld is van dijkgraaf Jan Bonjer: “Zijn manier van besturen wordt breed gewaardeerd in de VV.”
Motie van wantrouwen
Het aftreden van de vijf heemraden ging niet zonder slag of stoot. Aan het begin van de vergadering waarin het rapport van Andersson werd gepresenteerd, gaven twee van de vijf heemraden aan dat ze per direct hun functie wilden neerleggen. Het gaat om Johan van Driel (geborgde zetel agrariërs) en Leo Stehouwer (CDA). Voor het aftreden van de overige drie heemraden was er meer overredingskracht vanuit de VV nodig. PvdA’er Cok Sas stelde zelfs een motie van wantrouwen op om de drie heemraden Piet Kome en Petra van Nes (beiden Waterschapspartij Hollandse Delta) en Marjo van Maurik (geborgde zetel bedrijven) te bewegen om direct af te treden. Namens de fractievoorzitters deed de ChristenUnie-fractievoorzitter Jantien Fröling een dringend beroep op de drie heemraden om ook hun functie neer te leggen. “De VV wil haar handen vrij hebben”, aldus Fröling. Na enige discussie veranderde Petra van Nes als eerste van standpunt, gevolgd door Marjo van Maurik. De laatste heemraad die overstag ging, was Piet Kome.
‘Baudet van het waterschap’
Kome zegde overigens direct na zijn eigen aftreden het vertrouwen op in dijkgraaf Jan Bonjer en eiste dat ook hij zou aftreden. Maar daarin bleek Kome alleen te staan. De andere sprekers spraken hun vertrouwen uit in de dijkgraaf, die vanaf dat moment dus in zijn eentje het dagelijks bestuur vormde. De actie van Kome is niet erg verrassend als je bedenkt dat hij twee jaar geleden in het AD al ‘de Baudet van het waterschap’ werd genoemd. Zijn Waterschapspartij boekte toen, net als FvD bij de Provinciale Statenverkiezingen, een ‘monsterzege’. De partij heeft nu zeven zetels in de VV, waar de andere partijen één of twee zetels hebben. Voor het eerst leverde de Waterschapspartij sinds die verkiezingen ook heemraden.
Dominant politiek leiderschap
Echter, de problemen in het dagelijks bestuur die Andersson constateerde, werden volgens hem onder meer veroorzaakt door ‘dominant politiek leiderschap van de leider van de Waterschapspartij Hollandse Delta, dat voor andere betrokkenen op momenten onvoorspelbaar is en/of ad hoc gedrag oplevert’. Verder noteerde Andersson onderlinge samenwerking met dubbele agenda’s – geen open bestuurlijke verhoudingen – waardoor meer en meer wantrouwen groeit, clashes ontstaan en aanstootgevende verwijten over persoonlijke integriteit opdoemen. Bovendien is er volgens het onderzoek sprake van een kwalitatief onevenwichtige bezetting van portefeuilles, non-interventiegedrag om incidenten en clashes te voorkomen, gebrekkige politieke antennes c.q. gebrekkig politiek gezag naar collega’s, VV en externen. De dagelijks-bestuursleden hebben last van elkaar, stelde Andersson vast. Ze lopen elkaar voor de voeten, waardoor ook het gezag van het college extern wordt geschaad.
Verziekte bestuurscultuur
Tussen het dagelijks bestuur en de VV en binnen de VV is er volgens Andersson sprake van een verziekte bestuurscultuur. Hij schrijft: ‘De oorzaken liggen in een lange historie van partijen en hun dominante voortrekkers die elkaar uitsluiten. Soms lijkt de situatie aan de oppervlakte onder controle. Onverwacht en onvoorspelbaar laaien tegenstellingen op. Het zijn improductieve clashes waarbij men ongenadig tekeergaat richting andere partijen en personen. Zolang er niets fundamenteel verandert in de onderlinge verhoudingen is het onwaarschijnlijk dat nieuwe bezweringsformules (ander stelsel van vergaderen en functioneren van commissies, voorstellen voor omgangsvormen) het gewenste effect hebben. Daarvoor is het gegroeide wantrouwen van meer dan een decennium van elkaar uitsluiten te groot.’
Oplossingsrichtingen en verbetermaatregelen
De bal ligt nu bij Peter van der Velden, oud-burgemeester van o.a. Breda en Bergen op Zoom, die de komende periode oplossingsrichtingen en mogelijke verbetermaatregelen gaat verkennen. Voor het vervullen van de ontstane vacatures voor heemraden is het nu aan de Verenigde Vergadering om, in samenspraak met Van der Velden, nieuwe kandidaten voor te stellen. Daarna neemt de VV er zo spoedig mogelijk een besluit over. Een eerste overleg vond plaats op 19 maart en de verwachting is dat dit proces enkele weken duurt.
