betere waterkwaliteit
Foto: kraanwater.nu

De Kennisimpuls Waterkwaliteit (KIWK), gefinancierd door het ministerie van IenW, STOWA, waterschappen, provincies en drinkwaterbedrijven, komt met een nieuwe Deltafact die laat zien hoe gedragswetenschappen kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van beter afgestemde en nieuwe maatregelen. Dit helpt waterschappen, drinkwaterbedrijven en overheden om gedragsveranderingen bij burgers en bedrijven te stimuleren die de waterkwaliteit bevorderen. Ook worden concrete handvatten aangereikt om zelf aan de slag te gaan.

Gedragswetenschappen kunnen op verschillende manieren en bij verschillende werkzaamheden een bijdrage leveren aan het verbeteren van de waterkwaliteit. Onder andere in het bepalen en communiceren van de maatregelen, of als eigenstandig beleidsinstrument. Er zijn twee analyse instrumenten die de Deltafact van KIWK beschrijft; de ketenanalyse en de gedragsanalyse, met de daarbij behorende gedragsaanpak.

Ketenanalyse

In een ketenanalyse richt de gedragswetenschapper zich op een specifieke groep mensen (‘actoren’) die vervuilt, en hoe deze vervuiler afhankelijk is en beïnvloed wordt door anderen in de keten. De consument die bijvoorbeeld een plastic flesje weggooit, kan dat doen omdat die de mogelijkheid heeft gehad een plastic fles te kopen. Producenten, distributeurs en wetgevers werken daaraan mee. Redenerend vanuit de wederzijdse afhankelijkheden en beïnvloeding zorgt dat er breder gekeken wordt dan alleen de mensen die de bronnen zijn van de vervuiling. Het brengt ook de mensen die hen beïnvloeden in beeld, en de wijze waarop deze actoren de vervuilers beïnvloeden.

Gedragsinterventie

Een gedragsanalyse wordt uitgevoerd om in beeld te brengen hoe het gedrag ontstaat en veranderd kan worden. Op basis van de gedragsanalyse kunnen interventies worden ontwikkeld. Voor gedragsinterventie geldt nooit ‘one size fits all’. Een analyse van doelgroep, doelgedrag en drijfveren zijn de basis voor een gerichte aanpak van elke interventie. De interventie kan bestaan uit communicatie, positieve of negatieve financiële prikkels, regulering, spelelementen, het anders inrichten van de omgeving of een combinatie daarvan. Met behulp van een gedragsanalyse kan een interventie zo worden ontworpen dat deze optimale gedragsverandering bewerkstelligt. Het ontwerpen van interventies is een vak, het kan daarom wenselijk zijn om hiervoor een gedragsteam samen te stellen of in te huren.

Handelingsopties

Handelingsperspectieven zijn een belangrijke bron van reële en effectieve alternatieve gedragingen. Om effectieve handelingsperspectieven te definiëren is ook technische kennis nodig: welke veranderingen kan een vervuiler doorvoeren waarmee vervuiling stopt? Niet alle handelingsopties zullen efficiënt of aantrekkelijk zijn.
Om de waterkwaliteit te verbeteren is het essentieel om multidisciplinair te werken, zodat de meest effectieve technische interventies worden gecombineerd met handelingsperspectieven die aantrekkelijk worden gevonden door mensen die hun gedrag moeten veranderen.

Kosten en baten

Een belangrijk positief effect van de inzet van gedragswetenschappen is te vinden in het vergroten van de effectiviteit van de aanpak van een waterkwaliteitsprobleem. Door een thema of probleem ook vanuit een gedragswetenschappelijke hoek te bekijken ontstaan er nieuwe perspectieven op het probleem met nieuwe ingangen voor oplossingen. Gespecialiseerde gedragswetenschappers aanstellen of het inhuren van een bureau voor een gedragsanalyse leidt wel tot extra kosten. Een andere mogelijkheid is te kijken naar de expertise die al in huis is. Beleidswetenschappers en communicatiedeskundigen maken vaak al onderdeel uit van de organisatie en kunnen vanuit hun expertise bijdragen aan een gedragsaanpak.

Kennisleemte

Gedragswetenschappen worden nog in beperkte mate ingezet voor het verbeteren van waterkwaliteit. Ondanks dat lijken de resultaten tot nu toe positief, vat de Deltafact samen. Er is echter nog meer inzicht nodig in hoe de inzet van gedragswetenschappen van toegevoegde waarde kan zijn bij concrete wateropgaven.

Praktijkervaringen

In de Deltafact staan op pagina 13 en 14 verschillende praktijkervaringen en lopende initiatieven om de waterkwaliteit te verbeteren met behulp van gedragsverandering. Zoals over het correct inleveren van medicijnen, het voorkomen van microplasticvezels in het water en het verminderen van watergebruik in huishoudens.