Met het intrillen van de eerste stalen damwandplank is 22 mei de dijkversterking van de Stadsdijken langs het Zwolle-IJsselkanaal en het Zwarte Water officieel begonnen. De komende jaren wordt daar voor 300 miljoen euro 7,5 kilometer dijk versterkt; het duurste HWBP-project (per strekkende meter) ooit.
De projectpartners noemen het een van de meest complexe dijkversterkingen van Nederland. “Het watersysteem rondom de stad Zwolle vormt een delta binnen de delta”, vertelt Hans Wijnen, bestuurslid van Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta). De Stadsdijken in Zwolle liggen langs (zware) industrie, de binnenstad, kantoren, een multiculturele woonwijk, een groot mbo-college, Natura 2000-gebied en groot vaarwater. Dit betekent volgens het waterschap dat voor elk dijkdeel maatwerk nodig is. “Er is erg weinig ruimte. We kunnen niet naar links en we kunnen niet naar rechts. De enige optie is om de dijk van binnenuit te versterken met damwanden”, vertelt Wijnen. Complex, uitdagend en boeiend tegelijk. Maar bovenal noodzakelijk voor de veiligheid van de stad.”
Hoge kosten
De geschetste complexiteit heeft in combinatie met onvoorziene prijsstijgingen, de energietransitie, beschikbaarheid van materialen, PFAS en krapte op de arbeidsmarkt geleid tot de hoge kosten. Bovendien moest de maatwerkpuzzel van de dijkversterking worden gelegd met zo weinig mogelijk overlast voor bewoners en bedrijven, plus goede zorg voor de kwetsbare natuur. Volgens WDODelta is 243 miljoen euro van het budget van 300 miljoen nodig voor de inkoop van materialen, het betalen van de aannemer en voor de eigen kosten van het waterschap. Daarnaast is er een aparte pot van 57 miljoen euro voor eventuele financiële en andere tegenvallers.
Maatwerk op meerdere vlakken
WDODelta-woordvoerder Herald van Gerner schetst hoe tot op detailniveau maatwerk nodig was en is: “We weten precies waar de knelpunten zitten. Zo hebben we daar op tijd op kunnen anticiperen en komen we niet voor onnodige verrassingen te staan tijdens de uitvoering. Dat levert normaal gesproken al snel vertraging en extra kosten op. We werken met een vergaand digitaal systeem. Alles is goed ingemeten om alles nauwkeurig in beeld te brengen. Zo hebben we driekwart jaar bespaard in de ontwerpfase van de dijkversterking. En dat scheelt weer ‘faalkansen’ in de uitvoering.” Hij geeft nog een voorbeeld van het maatwerk: “Bij Scania hebben we kosten bespaard door vorig jaar in de zomerperiode, toen de fabriek gesloten was, alvast damwanden aan te brengen zodat de testbaan geen last heeft van de uitvoering.”
Witsnuitlibel
Ook qua natuur was er sprake van maatwerk, stelt Van Gerner: “We houden rekening met een bever in het noorden van het projectgebied. Het gaat om een beschermde diersoort volgens de Natuurbeschermingswet. Daar drukken we dus damwanden om de bever en zijn burcht te ontzien. Damwanden drukken is duurder dan damwanden trillen. Hetzelfde doen we om de zeldzame sierlijke witsnuitlibel te ontzien. En niet alleen voor de natuur kiezen we op sommige plaatsen voor drukken in plaats van trillen: bij de eeuwenoude wijkboerderij De Klooienberg is weinig ruimte en willen we de overlast minimaliseren. Dus ook daar gaan we de damwanden drukken.”
Duurste van het HWBP
Dat alles betekent dat het dijkversterkingsproject Stadsdijken Zwolle inmiddels te boek staat als het duurste van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Tenminste, als je het berekent per strekkende meter dijk. Het budget van 300 miljoen euro komt omgerekend op 40 miljoen euro per strekkende kilometer dijk. Ter vergelijking: de dijkversterking Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) kostte 26 miljoen euro per strekkende kilometer en het project bij Hansweert (Waterschap Scheldestromen) kost 31,9 miljoen euro per strekkende kilometer.
Veiligheid
Volgens waterschapsbestuurder Hans Wijnen wegen de kosten echter ruimschoots op tegen de schade die zou ontstaan als de dijken doorbreken. “Het versterken van de stadsdijken is noodzakelijk voor de veiligheid van veel Zwollenaren”, licht hij toe. “De dijken voldoen niet meer aan de huidige én strengere normen. Bij een doorbraak van de stadsdijken hebben we meer dan 200 dodelijke slachtoffers te betreuren en circa 4 miljard euro schade. Het is echt serieus.”
Hoog risico op kostenoverschrijding
In de planuitwerking en uitvoering van het project Stadsdijken Zwolle werkt WDODelta binnen de zogeheten Dijkzone Alliantie samen met aannemerscombinatie Dura Vermeer-Ploegam, met ondersteuning van ingenieursbureau Tauw, Fugro en H+N+S Landschapsarchitecten. “Hoewel we precies weten wat we per dijkdeel moeten doen, realiseren we ons ook dat er gaandeweg nog het één en ander op ons af kan komen”, licht Wijnen toe. Het complexe project heeft een hoog risico op kostenoverschrijding. Daarom wordt het project uitgevoerd als een ‘tweefasen-Dijkteam-contract’: een samenwerkingsvorm die volgens het waterschap de risico’s minimaliseert en bovendien al heeft gezorgd voor nieuwe kansen.
Bewoners hielpen mee
Er was meer samenwerking. Zo hebben de nutsbedrijven alle grote kabels en leidingen inmiddels al verlegd, met bedrijven en grondeigenaren werden concrete en werkbare plannen op maat gemaakt en in samenwerking met welzijnsorganisatie Travers Welzijn hielpen inwoners uit Holtenbroek met het ontwerp van de Holtenbroekerdijk. Het project is voorbereid en afgestemd met gemeente, bewoners en bedrijven, waardoor de risico’s volgens WDODelta aanzienlijk zijn gereduceerd. Eind 2027 wordt het project afgerond.
Stadsdichter
De officiële start van het project werd op 22 mei verricht door Hans Wijnen, Erik Wagener (directeur HWBP), Rick Lormans (projectmanager Dijkzone Alliantie Zwolle) en Peter Staats (projectmanager WDODelta). Zij gaven met een druk op de knop opdracht voor het trillen van de eerste damwandplank, bij de Strekdam van de Scania Haven in Zwolle. Na het zakken van de damwand werd een deel van het gedicht ‘Tussen Water en Wonen’ van Bauke Vermaas zichtbaar. Als stadsdichter van Zwolle schreef zij dit gedicht speciaal voor deze gelegenheid. Ze droeg het voor en sloot af met de woorden: “Meter voor meter maken we de dijken weer gezond, hoger en sterker, beter bestand tegen droogte en stijgend water en waar het kan, plezierig om te zijn.”
